Bu yazı 14.01.2012 tarihinde Hürriyet Gazetesi’nde ‘‘Çocuklar İlgi İçin Yalan Söylüyor’’ başlığıyla yayınlanmıştır.
Çocuklar neden yalan söyler ?
Çocuklarda yalan söylemek gelişimsel olarak erken (4-5 yaş) yaşlarda başlar. Ancak ‘‘çocuklar yalan söyler’’ deyimi doğru değildir. Küçük yaştaki çocuklar doğru ve yanlışı ayırt edemeyip algılamada hatalar yaptıklarından olayları büyütür, abartır ya da çarpırtabilirler.
Yalan söyleyen bir yetişkininin niyeti aldatmaktır. Oysa ki yalan söyleyen bir çocuğun niyeti etkilemektir!
- Çocuklarda yalan söylemek gelişimsel dönemlerde farklı anlam ve niyet taşır. Örneğin, küçük yaştaki çocuklar pamuk prensesi kurtaracak bir prens olduğunu söyleyerek hayal gücüne dayanan fantastik yalanlar söylerler. Bazende çocuklar kendilerinin ya da ebeveynlerinin hayatları hakkında kurgular kurup masallar uydururlar. Bu durumu çocukların yalan söylediğine dair bir işaret olarak görmemek gerekir. Aile için başa çıkılması zor olan durumlar karşısında çocuklar böyle fantastik masallar uydururlar. Çocuklar masallar uydurarak ailedeki sancılı sürece dayanmak için çabalar.
- Çocuklar, ilgi, sevgi almak, dikkat çekmek ve arkadaşları ve ebeveynleriyle eğlenmek için yalanlar söyleyebilir.
- Ayrıca çocuklar kabul edilmek, onay almak, hayranlık kazanmak için de yalan söyleyebilirler.
- Bazen de çocuklar yalan söylemeyi ebeveylerinden öğrenir. Anne babalarının birbirilerine ya da başkalararına yalan söylediğine tanık olarak yalan söyleme davranışını öğrenir ve sonra da uygular.
- Çocuklar kendilerini korumak ve savunmak için de yalan söyleyebilirler. Özellikle çocuklar, çok kuralcı ve cezalanadırıcı bir aileye sahip ise yanlış veya bir hata yaptığında doğruyu söylemek yerine yalan söyleyerek büyüklerinden alacağı cezadan kendini korumaya çalışırlar.
Yalan söylemenin kaynağı nedir ?
Yalan söylemenin üç kaynağı vardır.
1. Çocuk/ergenin kişiliği: Çocuklukta ruhsal sağlığın ön koşulu sevgi ve güven içinde olmaktır. Ergenlikte ise ruhsal sağlığın ön koşulu onaylanmak ve saygı duyulmaktır. Eğer yakınları tarafından bu ihtiyaçları yeterince karşılanmıyorsa çocuk/ergen yalan sözler ve rahatsız edici davranışlarla bu ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır.
Sorun çocuk ya da ergenin sık sık yalana başvuruyor olması değil, sorun çocuğu bunu yapmaya teşvik eden durumlar ve insanlardır.
2. Çocuğun ailesi : Çocuk ailienin gizidir, kalbidir. Bir çocuğun yaşadığı ruhsal sorunlarından nasıl bir aileden geldiğini anlayabilirsiniz. Ailede karı-koca arasındaki çatışma ve sorunların çoğu zaman kurbanı çocuklar olur. Bu tip ailelerde hasta olan çocuk ya da ergen olarak görülür ama asıl hasta olan ailenin kendisidir! Yani karı-koca, ana-baba arasındaki ilişkiler hastalanmıştır. Çocuk sadece ailededeki mutsuzluğun, kederin taşıyıclığını yapar. Örneğin çocuk kekelemeye başlar ya da yalan söyler. Çünkü çocuğun yüreği yaralandığı için dili de yaralanır! Böyle bir ailede büyümek elbette bir çocuk için hayat boyu onarılamaz tahribatlar oluşturur çünkü çocuk anne-baba ihanetine uğramıştır!
3.Çocuğun çevresi: Birlikte zaman geçirilen sosyal arkadaşların yalana sık sık başvuruyor olması çocuklarında arkdaşlarını taklit etmesini, kopaylamasını ve model almasına neden olur.
Yalan hangi boyutta ise paniklemeli ?
Çocuk büyüyüp doğru-yanlış, kötü ve iyiyi ayırt edebilecek yaşa gelmiş ise yalan söylemede ki niyeti tıpkı bir erişkin gibi bir amaca ulaşmak için karşısındakini aldatmaktır. İşte bu durum tehlikelidir.
Ergenlik döneminde ise gençler yukarıda bahsettiğimiz nedenlerden dolayı yalanlar söylerler. Ancak yalan söylemenin yanlış/ sağlıksız bir davranış olduğunu bilerek bunu yapması ciddi bir sorundur. Eğer ergen veyahut çocuk sık sık her durumda yalana başvuruyorsa patolojik bir durum söz konusudur ki bu klinik bir tedavi gerektirir.
Çocuk kaç yaşlarında yalan söyler ?
Gelişimsel olarak genelde yalan, kurguya dayalı hikayeler anlatma ve mübalağa etme 4-5 yaşlarda başlar. 6-7 yaşlarda zihinsel ve duygusal gelişimlerinin hızına göre çocukta ruhsal organımız olan vicdan gelişmeye başladığından çocuk yalanın doğru bir davranış olmadığını anlar ve kendini bu konuda kontrol etmeye çalışır. Ancak çocuktaki vicdan kendiliğinden oluşmaz; ebeveynlerinin çocuğa doğru/yanlışı, iyi/kötüyü öğretmesiyle oluşur.
Ailelere yalan söyleyen çocuklarına karşı nasıl davranmalıdır ?
- Çocuğun yalan söylediği anlaşıldığında çok katı ve cezalanadırıcı tepkiler verilmesinden kaçınmalıdır. Çocuğunuza yalan söylediğİ için kızmak yerine, bunu yaptığı için ne kadar üzüldüğünüzü anlatmanız hatasını anlamada daha etkili bir yol olur.
- Çocuğun yalan söylemedeki niyetini anlamaya çalıştığınızda beslenmemiş bir ihtiyacı olduğu ortaya çıkacaktır. Yani çocukta bir şey az, bir şey eksik ve bir şey yetersiz kalmıştır. Ebveylerinin çocuğun bu ihityacını sağlıklı olarak karşılaması yalanı azaltacaktır.
- Dehşet içinde fark ettiğim bir şey var ki o da çocukların daha sık yalan söylemeleri ve dedikodu yapmalarıdır!. Böyle çocuklar dedikodu yapan ve yalana başvuran insanların çocuklarıdır, çünkü onlardan öğreniyorlar! Ebeveynler çocuklarına doğruyu-yanlışı kötüyü-iyiyi anlatarak vicdanlarını geliştirmelidir.
- Çocuklarla yaşayan ebeveynin kuracağı düzenli ve istikrarlı bir ev yaşamı ve pozitif disiplin, çocukların sağlıklı büyülerinin temel koşullardan biridir.
- Çocukların sağlıklı gelişimi için onlara olumlu- disiplin metodu kullanın. Çocukların sadece hatalarını görerek eleştirip cezalandırmayın. Olumlu davranışlarını daha fazla konuşun, yüceltin ve ödüllendirin. Çocuklara hangi davranışları kabul edip hangilerini kabul etmeyeceğinizi belirterek sınırlar koyun.
- Zor durumlarda çocuğunuzun her iki ebeveyninden ve diğer insanlardan yardım yardım istemesini engel olmak istemiyorsanız, çocuklarınızdan sır saklamasını istemeyin.
- Çocuklara insanların iyi ya da kötü değil, karmaşık varlıklar olduğunu, bu nedenle ilişkilerinde sorunlar yaşabileceklerini anlatmanız çocukları ergenlik döneminde yaşayacakları karışık ilişkiler konusunda hazırlayacak ve önyargılı olmalarını engelleyecektir.
Ayten Zara
Bu yazı 14.01.2012 tarihinde Hürriyet Gazetesi’nde ‘‘Çocuklar İlgi İçin Yalan Söylüyor’’ başlığıyla yayınlanmıştır.
